fbpx
  • +48 12 307 02 66
  • biuro@jwrp.pl
  • ul. Podskale 18/19, 30-522 Kraków
2cze2010

Programy payrollingu tylko z udziałem notariusza? – kiedy prawo nie nadąża za praktyką

Restrykcyjne brzmienie przepisów kodeksu pracy powoduje, że stosowane programy payrollingu (dobrowolnych składek pracowniczych) mogą okazać się niezgodne z prawem i narażać pracodawcę na nieprzyjemne konsekwencje finansowe.

8gn_whkv8ns-maliha-mannan

Programy payrollingu – praktyka

Od kilku lat na całym świecie popularyzowane są programy payrollingu, tj. dobrowolnych składek pracowniczych na cele pożytku publicznego. Programy takie doskonale wpisują się w koncepcję biznesu odpowiedzialnego społecznie. Stanowią też nieocenione wsparcie dla organizacji pozarządowych, którym udział w programie payrollingu gwarantuje stały dopływ środków finansowych.

Model payrollingu wydaje się prosty. Pracodawca organizuje system comiesięcznych odpisów od wynagrodzeń na wybrany cel pożytku publicznego, a pracownik decyduje, czy chce w nim uczestniczyć. Jeśli tak – składa pracodawcy deklarację, w której określa wysokość kwoty, jaka co miesiąc ma być odliczana z jego pensji i przekazywana na cel społeczny. Sumę kwot przekazanych w ciągu roku pracownik może następnie odliczyć od dochodu jako darowiznę na cele pożytku publicznego. Pracodawca często powiększa kwotę odpisywaną z wynagrodzeń pracowników o swoją darowiznę, na przykład podwajając kwotę przekazywaną organizacji społecznej. Konstrukcja taka wydaje się szczytna i mało skomplikowana. Niestety, z prawnego punktu widzenia budzi szereg wątpliwości i okazuje się dość trudna do zrealizowania.

Bariera nr 1: Ochrona wynagrodzenia

Pracownik co do zasady nie może się zrzec, ani przenieść na inną osobę całości lub części swojego wynagrodzenia za pracę. Ewentualne potrącenia dopuszczalne są w drodze wyjątku. Kodeks pracy wprowadza możliwość potrącania należności pracodawcy lub osoby trzeciej z wynagrodzenia pracownika za jego uprzednią i pisemną zgodą. To tzw. dobrowolne potrącenie wskazywane jest jako narzędzie pozwalające wdrażać programy payrollingu. Czy tak jest rzeczywiście?

Niekoniecznie. Podstawowym problemem jest to, że za zgodą pracownika potrącać można należności, do których zapłaty pracownik ten jest zobowiązany. SN jednoznacznie potwierdził tę interpretację, stwierdzając, że „użycie określenia „należności”, a nie na przykład „kwoty” nasuwa wniosek, że przedmiotem zgody na potrącanie mogą być tylko takie kwoty, które są należne (…) i określone co do wysokości” (uchwała z 4 października 1994 roku, I PZP 41/94). W przedstawionym modelu dobrowolnych odpisów, pomiędzy pracownikiem a organizacją, na rzecz której mają być dokonywane odpisy w ogóle nie ma stosunku prawnego. Nie istnieją więc należności organizacji względem pracownika. Dlatego zanim nastąpi potrącenie dobrowolnego odpisu z wynagrodzenia za zgodą pracownika, pracownik powinien zawrzeć odpowiednią umowę z organizacją realizującą cel pożytku publicznego, która będzie źródłem zobowiązania.

Bariera nr 2: Forma aktu notarialnego

W prezentowanym przez zwolenników payrollingu modelu dobrowolnych odpisów świadczenia pieniężne pracowników na rzecz organizacji społecznej mają charakter darowizn. I tu pojawia się największa bariera rozwoju całej koncepcji. Oświadczenie darczyńcy w przedmiocie darowizny wymaga bowiem dla swej ważności formy aktu notarialnego (art. 890 par. 1 kodeksu cywilnego). Ustna lub pisemna umowa darowizny jest nieważna. Chociaż można ją następczo konwalidować, poprzez wykonanie darowizny (czyli na przykład przekazanie pieniędzy), to jako nieważna w dniu dokonania potrącenia z wynagrodzenia nie jest źródłem zobowiązania pracownika i wierzytelności organizacji względem niego.

W konsekwencji w obecnym brzmieniu przepisów o dobrowolnym potrącaniu z wynagrodzenia pracodawca nie może dokonywać potrąceń nawet za zgodą pracownika. Czy zatem pracownicy zaangażowani w program payrollingu powinni co miesiąc składać w formie aktu notarialnego oświadczenie w przedmiocie darowizny? Takie rozwiązanie jest całkowicie bezpieczne z punktu widzenia prawa. W praktyce byłoby jednak nieefektywne i prawdopodobnie spowodowałby, że programy payrollingu nie cieszyłyby się popularnością wśród pracowników.

Na szczęście dopuszczalne wydaje się zawarcie umowy darowizny obejmującej dłuższy okres czasu (na przykład jeden rok) i kilkanaście wpłat. W takiej umowie darowizny konieczne byłoby określenie wysokości kwoty, jaka ma być miesięcznie przekazywana w ramach programu payrollingu. Wysokość darowizn miesięcznych można określić kwotowo (np. 5 zł miesięcznie) lub w sposób opisowy (np. kwota wynikająca z zaokrąglenia wynagrodzenia w dół do pełnych dziesiątek złotych). Dodatkowo do umowy darowizny powinien zostać wprowadzony warunek rozwiązujący w postaci ustania stosunku pracy. Rozwiązanie umowy o pracę nie wpływa bowiem na umowę pracownika z innym podmiotem, czyli organizacją społeczną. Bez zastrzeżenia warunku zobowiązanie pracownika do dokonywania darowizn trwałoby nadal, do końca okresu wskazanego w umowie darowizny. Z punktu widzenia pracodawców zaangażowanych społecznie, którzy chcą realizować programy payrollingu nadal jednak jest to propozycja wymagająca dodatkowych nakładów pracy, czasu i kosztów związanych ze sporządzaniem aktów notarialnych.

Bariera nr 3: Dokumentowanie odliczeń dla celów podatkowych

Prawo podatkowe przewiduje możliwość odliczania od dochodu osób fizycznych darowizn na cele pożytku publicznego (w granicach do 6% dochodu). Uprawnienie to jest niezależne od możliwości przekazania 1% podatku dla organizacji pożytku publicznego.  Podatnik może zatem w tym samym roku wykorzystać obie możliwości wspierania organizacji pozarządowych. W zakresie rozumienia pojęcia darowizny ustawa podatkowa odsyła do kodeksu cywilnego, natomiast art. 26 ust. 7 pkt 2) updof stawia dodatkowe wymagania co do sposobu dokonania darowizny pienięźnej . Odliczenie darowizny pieniężnej od dochodu jest możliwe jedynie wtedy, gdy podatnik będący darczyńcą dysponuje dowodem wpłaty darowizny na rachunek bankowy obdarowanego.

W przypadku payrollingu wpłaty dokonywane są z rachunku pracodawcy. Z tego względu możliwość odliczenia kwot przekazywanych przez pracowników od ich dochodów budziła dodatkowe zastrzeżenia. Minister Finansów rozwiał te wątpliwości w piśmie z 16 I 2003 r., wskazując, że podatnik może odliczyć kwoty przekazywane w ramach payrollingu od dochodu, jeśli posiada kopię złożonej pracodawcy przez pracownika deklaracji udziału w programie payrollingu, kopię przelewu zbiorczego darowizn pracowników z rachunku pracodawcy i paski płacowe, z których wynika przekazywanie darowizn. Wydaje się więc, że Minister Finansów nie kwestionuje możliwości odliczania kwot przekazywanych w ramach systemu payrollingu. Jednocześnie przyjmuje wyraźnie, że kwoty te stanowią darowiznę pracownika na rzecz organizacji społecznej.

Dokumentowanie wpłat dokonywanych w ramach systemu payrollingu w celu umożliwienia pracownikom dokonywania odliczeń przysparza pracodawcy nowych obowiązków (na przykład przekazywanie każdemu pracownikowi kopii przelewów oraz pasków płacowych), których wykonywanie wiąże się z koniecznością ponoszenia dodatkowych kosztów. Dodatkowo warto zauważyć, że pismo Ministra nie jest obowiązującym źródłem prawa, a jedynie zawiera wytyczne co do sposobu postępowania urzędów skarbowych.

Wnioski

Jakkolwiek trudno odmówić słuszności programom payrollingu, pracodawcy muszą pamiętać, że dokonując potrąceń w sposób niezgodny z przepisami prawa pracy ryzykują sporo. Niezgodne z prawem potrącenia stanowią bezpodstawne obniżanie wynagrodzenia (a więc wykroczenie zagrożone grzywną) oraz rodzą ryzyko obowiązku zwrotu pracownikowi wszystkich potrąconych z jego wynagrodzenia kwot wraz z odsetkami ustawowymi, jeśli pracownik wystąpi o taki zwrot. W przypadku gdy pracodawca potrąca kwoty z wynagrodzenia na podstawie samej tylko zgody pracownika można przyjąć, że potrącenie jest niezgodne z prawem. Jest ono bowiem dokonywane na poczet należności, która nie istnieje. Konieczna jest zatem umowa darowizny pomiędzy pracownikiem, a organizacją społeczną. Oświadczenie darczyńcy wymaga dla swojej ważności formy aktu notarialnego.

Być może źródłem zobowiązania pracownika mogłaby być również nieodpłatna umowa nienazwana. Można ją zawrzeć w zwykłej formie pisemnej, np. trójstronna umowa o udziale w programie payrollingu, zawierana pomiędzy organizacją społeczną, pracownikiem zainteresowanym włączeniem się w program i pracodawcą. Zgoda pracownika na dokonywanie potrąceń mogłaby zostać zawarta w samej umowie trójstronnej, albo być wyrażona po zawarciu takiej umowy. Pojawia się jednak wątpliwość, jaka byłaby istota prawna tej umowy i wynikających z niej zobowiązań pracownika. Co więcej, taka umowa – mimo swojego nieodpłatnego charakteru – niekoniecznie będzie mogła stanowić podstawę do odliczenia przekazanych kwot od dochodu pracownika na podstawie przepisów o odliczaniu darowizn. Kwestia ta musiałaby zostać rozstrzygnięcia w drodze indywidualnych interpretacji podatkowych.

Optymalnym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie zmiany przepisów kodeksu pracy regulujących dobrowolne potrącenie, rozszerzającej katalog kwot, które mogą być potrącane za zgodą pracownika. Taka zmiana pozwoliłaby na realizację modelowego payrollingu. Niemniej jednak jej wprowadzenie wymaga czasu, szczegółowej analizy systemowej i przede wszystkim aktywnego zaangażowania się środowisk skupionych wokół koncepcji CSR w propagowanie stworzenia wygodnych ram prawnych pozwalających realizować programy payrollingu.

Login to your Account